પોલ્ટ્રી ફાર્મિંગ એટલે શું અને એ શરૂઆત માટે કેટલી યોગ્ય છે?
પોલ્ટ્રી ફાર્મિંગ એટલે મરઘા-મરઘી, બતક, કાટલ જેવા પક્ષીઓનો પાલન કરીને તેમના માધ્યમથી મોંઘવારીના સમયમાં સ્વાવલંબન તરફ લાઇ જાય એવી ખેતી વ્યવસ્થા. મરઘીઓના ઈંડા અને માંસને ભારતમાં વિશાળ માંગ છે, ખાસ કરીને શહેરોના નજીકના ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં રહેતા ખેડૂતોએ યોગ્ય યોજના વડે આ વ્યવસાયથી નફાકારક આવક મેળવી શકે છે.
➤ શા માટે પોલ્ટ્રી ફાર્મિંગ શરૂ કરવી જોઈએ?
ગુજરાતના ઘણા ખેડૂતો કે નોકરી શોધતા યુવાનો માટે પોલ્ટ્રી ફાર્મિંગ નાના મૂડીમાં શરૂ કરી શકાય એવી વ્યવસાયિક તક છે. જો યોગ્ય રીતે શેડની રચના, જાતની પસંદગી, ખોરાક વ્યવસ્થા અને આરોગ્યની કાળજી લેવાય તો માત્ર 1000-2000 મરઘીઓથી દર મહિને ₹15,000 થી ₹50,000 ની આવક થઈ શકે છે.
મુખ્ય પ્રશ્નો અને તેમના જવાબો આધારિત માર્ગદર્શન
❓ પોલ્ટ્રી ફાર્મિંગ શરૂ કરવા માટે શું જરૂરી છે?
પહેલા ચોક્કસ લક્ષ્યાંક નક્કી કરો કે તમે ઈંડા માટે લેયર મરઘી રાખશો કે માંસ માટે બ્રોઇલર. ત્યારબાદ જરૂર પડશે:
- 1000 થી 2000 ચોરસ ફૂટ શેડ
- 1000-2000 મરઘીઓ (પ્રારંભ માટે)
- પાણી અને ચારા માટે ટાંકી અને ફીડર
- દવાના સ્ટોક અને રસીકરણ વ્યવસ્થા
- માર્કેટિંગનો પ્લાન
❓ કઈ જાતની મરઘીઓ પસંદ કરવી?
- લેયર (ઇંડા માટે): લોહમન વ્હાઈટ, હાઈસેક્સ, ભારતીય કિસાન લેયર
- બ્રોઇલર (માંસ માટે): વેન્કી બ્રોઇલર, કોબબ-500
- દેશી અથવા દેશીક્રોસ: ખાસ કરીને ઓર્ગેનિક અને નેચરલ માર્કેટ માટે
❓ ચારા અને પાણીની વ્યવસ્થા કેવી રીતે કરવી?
મરઘીઓ માટે સંતુલિત ચારો ખૂબ જ મહત્વનો છે. લેયર માટે 16%-18% પ્રોટીન અને બ્રોઇલર માટે લગભગ 20%-22% પ્રોટીનવાળું ચારો આપવું. પાણી સતત ઉપલબ્ધ હોવું જોઈએ અને સ્વચ્છ હોવું આવશ્યક છે.
❓ શેડ અને હાઇજીન કેવી રીતે જાળવવી?
- મરઘીઓ માટે હવાને પ્રવાહવાળી શેડ બનાવવી.
- દિવસમાં બે વખત શુદ્ધ પાણી અને ચારા આપવું.
- દરરોજ સફાઈ રાખવી, છંટકાવ કરવો.
- શેડમાં ભેજ અને ગરમીનું પ્રમાણ નિયંત્રિત રાખવું.
❓ રોગચાળો અને રસીકરણ
પોલ્ટ્રીમાં કોરીઝા, રાનિખેત, IBD, Gumboro જેવા રોગો સામાન્ય છે. રસીકરણ સમયસર કરવું:
- 1 દિવસ: મરેક્ઝ રોગ
- 7 દિવસ: રાનિખેત લસ (F1)
- 14 દિવસ: Gumboro
- 28 દિવસ: રાનિખેત લસ (R2B)
નિષ્ણાત પશુપાલન અધિકારી અથવા AHDના માર્ગદર્શન હેઠળ રસીકરણ કરાવવું વધુ યોગ્ય.
❓ બજાર અને વેચાણ વ્યવસ્થા
શરૂઆતમાં સ્થાનિક હોટલ, કેટરિંગ, મંડીઓમાં વેચાણ કરો. આજે ઘણા શહેરોમાં લેયર ઈંડાની માંગ ઓર્ગેનિક ખેતીના કારણે વધી છે. તમે ઑનલાઇન ઓર્ડર, WhatsApp ગ્રુપ્સ કે કોમ્યુનિટી માર્કેટિંગથી પણ વેચાણ વધી શકો છો.
❓ સરકારની યોજના કે લોન ઉપલબ્ધ છે?
હા. NABARD, અનિવાસી ભારતીય યોજના, અને રાજ્ય સરકાર દ્વારા પોલ્ટ્રી માટે 25% થી 33% સબસિડી આપવામાં આવે છે. વધુ માહિતી માટે નજીકના પશુપાલન કચેરીનો સંપર્ક કરો.
પ્રયોગશીલ ખેડૂતના અનુભવ પરથી
અમરેલીના હર્ષદભાઈએ 200 લેયર મરઘીઓથી શરૂઆત કરી. 6 મહિનામાં 1,00,000 થી વધુ ઈંડાનું ઉત્પાદન થયું. માર્કેટ પણ નજીક હોવાથી વેચાણ સરળ બન્યું. તેમણે એમ પણ જણાવ્યું કે “સફળતા માટે મરઘી જેવા જીવંત લાઈવસ્ટોક માટે નિયમિત દેખરેખ અને કાળજી જરૂરી છે.”
અભ્યાસ અને તાલીમ
મહાત્મા ગાંધી કૃષિ વિશ્વવિદ્યાલય, જૂનાગઢ અથવા પશુપાલન તાલીમ કેન્દ્રોમાં ખાસ તાલીમ મળે છે. નવી ટેકનોલોજી, ઓટોમેટિક ફીડિંગ સિસ્ટમ અને કૂલિંગ સિસ્ટમ વિશે પણ માહિતી મળે છે.
અંતિમ સલાહ
પોલ્ટ્રી ફાર્મિંગ એ નફાકારક પણ જવાબદારીભર્યો વ્યવસાય છે. જો તમે નિયમિત દેખરેખ, ખોરાક, રસીકરણ અને માર્કેટિંગ પર ધ્યાન આપો તો માત્ર 6 મહિનામાં return on investment (ROI) મળી શકે છે. ઓર્ગેનિક ઈંડા અથવા દેશી મરઘીની દિશામાં પણ નવો વ્યવસાય વિકસાવી શકાય છે.
